افزایش سن یک روند طبیعی در زندگی انسان است و برخلاف گذشته که تعداد کمی از افراد به دوران سالمندی می‌رسیدند، با پیشرفت علوم ‌درمانی و پزشکی و همچنین پیشرفت سریع تکنولوژی، امروزه مردم عمر طولانی‌تر و در عین حال توأم با سلامتی و کیفیت بالاتری را تجربه می‌کنند و امید ‌به ‌زندگی جهانی از سن50 سال در دهه 1950 میلادی به 71.4 سال در 2017 رسیده است(اتو‌ و‌ کیم ،2020) و با توجه به رشد امید به ‌زندگی، پیش‌بینی می‌شود که رشد جمعیت سالمندان تا پایان قرن حاضر همچنان به صورت صعودی ادامه داشته باشد(مور،2003). داده‌ها نشان می‌دهد که در روند سالمند شدن جمعیت‌ جهان، ایران نیز مستثنی نبوده و طبق ‌گفته سازمان‌بهداشت‌جهانی(2020) در سال 2020، شِش‌درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دادند در صورتیکه پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال 2060 به حدود سی‌درصد افزایش پیدا کند. حالا در ادامه مروری خواهیم داشت به

روند سالمندی در جهان و ایران.

 

همانطور که پیش از این اشاره شد امید به زندگی در سطح جهان در حال افزایش است که این امر منجر به افزایش جمعیت سالمندی در سطح جهان می‌شود. جمعیت سالمند جهان در سال 1950 دویست میلیون نفر بود که در پایان قرن گذشته تقریباً سه برابر افزایش یافت و به590‌ میلیون نفر رسید و پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال 2025 به 1.1 میلیارد نفر افزایش یابد) افشار‌و‌‌ همکاران،2016(. مطابق با پیش بینی سازمان ملل(2019)  تا سال 2050، یک‌ششم جمعیت جهان را افراد بالای 65 سال تشکیل می‌دهند و تعداد آنها  به حدود 2.1 میلیارد نفر می‌رسد که این نسبت در سال 2019، یک‌یازدهم بود. همچنین در سال 2017، جمعیت جهانی‌60 سال یا بالاتر، 962 میلیون نفر بود که نسبت به سال 1980که این گروه سنی 382 میلیون نفر جمعیت جهان را تشکیل می‌دادند  بیش از دو برابر شده‌بود .طبق گفته سازمان بهداشت جهانی (2012) با وجود آنکه روند پیر‌شدن جمعیت، ابتدا در مناطق غنی نظیر اروپا و امریکای‌شمالی آغاز شد، در حال‌حاضر کشورهای با درآمد متوسط و کم نیز این روند را به طور گسترده‌ای تجربه می‌کنند به طوریکه تا سال 2050 بالغ بر 80 درصد جمعیت سالمند دنیا متعلق به این کشورها خواهد‌بود. شکل 1-2 نیز بیانگر توزیع جمعیت بالای 65سال براساس مناطق مختلف جغرافیایی جهان است که درسال 2019 توسط سازمان ملل منتشر شده است.

اهمیت موضوع سالمندی جمعیت درحدی است که مراجع بین‌المللی همچون سازمان ‌ملل و سازمان ‌بهداشت‌ جهانی همواره سعی کرده‌اند جوامع و دولت‌ها را ترغیب به تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌هایشان با درنظرگرفتن اهمیت و جایگاه گروه سنی سالمندان نمایند.
به‌عنوان مثال، سازمان‌بهداشت جهانی پروژه شهرهای دوستدار سالمند را در 33 شهر از 22 کشور در سال 2007 اجرا نمود و طی آن، شهرها را ترغیب کرد تا فضاهای شهری به گونه‌ای طراحی شوند تا متناسب با نیازها و محدودیت‌های سالمندان باشند.
همچنین سازمان ملل، سال 1999 را سال جهانی سالمند نامگذاری کرد. سالمندی جمعیت از بزرگترین دستاورهای بشری است که مرهون پیشرفت جامعه بشری در ابعاد مختلف همچون پزشکی، فناوری، اقتصاد و... است ولی چنانچه برنامه‌ریزی دقیق و سیاستگذاری صحیح برای جامعه سالمندان انجام نگیرد، همین دستاورد بزرگ می‌تواند تبدیل به چالش و معضل هر جامعه‌ای گردد.
پدیده سالمندی پدیده‌ای پویا است و سالمندان امروز شبیه سالمندان دیروز نیستند و نیازها و خواسته‌های متفاوتی دارند و باید متناسب با این نیازها و خواسته‌ها برنامه‌ریزی جامع صورت گیرد. یکی از برنامه‌‌های موفق درخصوص مدیریت سالمندی جمعیت در ژاپن به عنوان یکی از اولین کشورهای آسیایی که با پدیده سالمندی مواجه شد اجرا گردید. برنامه طرح طلایی  که در سال 1989 رونمایی و در سال 1994 بازنگری شد با تمرکز بر ارتقاء مراقبت‌های بهداشتی و رفاهی سالمندان ژاپنی ارائه شد. همچنین دولت ژاپن در راه‌اندازی تشکیلات ‌سلامت‌ و رفاه ‌آسیا  در سال 2016 پیش‌قدم شد که هدف آن ترویج همکاری‌های چندجانبه و منطقه‌ای در آسیا با تمرکز بر افراد سالمند جامعه و در جهت تحقق سومین هدف توسعه پایدار سازمان‌ملل؛ «تامین زندگی سالم و ارتقاء رفاه برای همه سنین» است و متشکل از موسسات و گروه‌های مختلف از کشورهای آسیایی می‌باشد. دلیل راه‌اندازی چنین تشکیلاتی برای جغرافیای آسیا، این موضوع عنوان شده است که براساس پیش‌بینی‌های جمعیتی سازمان‌ملل، بسیاری از کشورهای آسیایی سالمندی سریع را تجربه خواهند کرد و به نوعی پدیده سالمندی، پدیده‌ای مشترک بین اغلب کشورهای آسیایی است.

 در ایران طبق قانون تشکیل شورای ملی سالمندان(1383)، سن 60 و بالاتر مبنای سالمندی مشخص شده است. داده‌ها نشان می‌دهد که در روند سالمند شدن جمعیت‌ جهان،  ایران نیز مستثنی نبوده و طبق ‌گفته سازمان‌بهداشت‌جهانی(2020) در سال 2020، شِش‌درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دادند در صورتیکه پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال 2060 به حدود سی‌درصد افزایش پیدا کند.
طبق دو سرشماری اخیر صورت‌گرفته توسط مرکز آمار ایران  در سال‌های 1390 و 1395 نیز، به ترتیب 8.2 درصد و 9.2 درصد جمعیت ایران راافراد بالای 60سال تشکیل داده‌اند.

 بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال 1395 که توسط مرکز آمار ایران منتشر شد، استانهای گیلان، مازندران و مرکزی به ترتیب با 8.9 ، 7.6 ، 7.6 درصد، بیشترین درصد جمعیت سالمند را دارا بودند و کمترین درصد جمیعت به استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر به ترتیب با 3.2 ، 3.9 و 4.2 درصد اختصاص داشت.

 

 

همچنین طبق پیش‌بینی سازمان ملل(2015) تا سال 2050 حدود 29میلیون نفر از جمعیت ایران(31درصد) را افراد بالای 60 سال و حدود 22درصد را افراد بالای 65سال تشکیل می‌دهند.

کاهش نرخ باروری و همچنین کاهش نرخ مرگ‌و‌میر(افزایش امید‌به زندگی ) دو عامل اصلی افزایش جمعیت سالمندان در ایران می‌باشند(مهری و همکاران،2020).

طبق داده‌های ارائه‌شده توسط سازمان ملل در سال 2019، نرخ باروری ایران در بازه زمانی 1950 تا 2100 روندی نزولی طی می‌کند و در همین بازه، سن امید به زندگی روندی صعودی دارد و بالطبع، این امر حرکت جمعیتی ایران به سمت سالمندی را تسریع می نماید. 

 

جمعیت 86میلیون نفری ایران در سال 2022 آن را در رتبه هجدهم جهان قرار داده است و باتوجه به شاخص‌های باروری پیش‌بینی می‌شود این جمعیت تا سال 2050 به حدود 92 میلیون نفر برسد که از این جمعیت، افراد بالای 60 سال؛31درصد، افراد بالای 65سال؛ 22درصد و افراد بالای 80سال؛ 3.8درصد جمعیت ایران را به خود اختصاص می‌دهد ولی پس از آن، جمعیت کلی کشور تا سال 2100 روندی نزولی را طی می‌کند و به حدود 70میلیون می‌رسد.

سرعت رشد سالمندی در ایران بسیار قابل‌توجه است به‌طوریکه جمعیت بالای65سال و بیشتر ایران در دوره زمانی 2023 تا 2049 و طی 26سال، سه برابر خواهد شد درصورتیکه این روندتغییر، به عنوان‌مثال در فرانسه طی 157سال، در انگلیس طی 100 سال و در امریکا طی 89سال رخ می‌دهد.